Truyện Thần Sắt là truyện cổ tích của dân tộc Thái, phản ánh mơ ước của người nông dân thời xưa về những công cụ sản xuất bằng sắt giúp họ sản xuất được nhanh hơn, nhiều hơn, đỡ vất vả hơn, làm cho đời sống của họ ngày một no ấm, đầy đủ hơn. Đối với người nông dân lao động, sắt còn quý hơn vàng, bạc, vì sắt có thể làm ra được dao, cuốc, cày, bừa,… để sản xuất ra lúa gạo nuôi sống con người, làm cho đời sống con người được ấm no, hạnh phúc, mặc dù sắt trông đen đủi, xấu xí hơn vàng, bạc.
1. Xưa có anh nông dân sống một mình ở ven rừng. Anh làm ăn rất vất vả. Anh chặt củi, đẽo cây bằng dao đá, đào hố tra bắp bằng đầu gậy. Anh khổ quá nên người đen đủi, xấu xí.
Một đêm anh nằm mơ thấy Bụt hiện lên bảo:
– Ngày mai con ra cửa, thấy ba người cưỡi ba con ngựa xin vào ngủ trọ thì chọn lấy một người mà con ưng ý[1] và mời vào, con dừng lo chuyện nhà chật chội.
2. Quả nhiên, chiều hôm sau, anh thấy một người cưỡi ngựa đi qua. Người đó mặc áo quần trắng tinh, con ngựa cũng trắng. Hơi bạc ở người đó tỏa ra lạnh toát. Người đó đứng trước lều hoạnh họe[2]:
– Nhà ngươi có chỗ thì cho ta trọ. Hãy thu xếp chóng đi!
Anh ngước nhìn khác và trả lời:
– Lều rách của tôi không có chỗ xứng đáng để tiếp khách. Vậy xin mời ông đi nơi khác.
Lát sau anh lại thấy một người toàn thân giát vàng chói lọi, cưỡi một con ngựa vàng, dáng bệ vệ. Hơi vàng ở người đó cũng tỏa ra lạnh buốt. Anh nông dân sợ quá, từ chối không cho vào.
Đến lúc trăng gần lên, anh thấy một người toàn thân đen đủi, xấu xí nhưng khỏe mạnh, cưỡi con ngựa cũng đen, đến xin trọ. Người này trông cũng hiền lành như anh. Anh nông dân tự dưng thấy vui trong lòng bèn đồng ý cho trọ.
3. Nhưng lạ quá, sang hôm sau ngủ dậy, anh không thấy người đó và con ngựa đâu cả. Ở chỗ ngủ chỉ thấy có một cục gì đen xì và cứng.
Anh liền đem cục ấy ra rèn cày, cuốc và dao để đốn rừng, khai phá ruộng nương. Từ đó đời sống của anh khá dần, anh hết khổ và sống cuộc đời ngày càng no ấm, đầy đủ. Thân hình anh trở nên vạm vỡ, da dẻ hồng hào. Sau này anh mới biết người khách mà anh bằng lòng cho ngủ trọ đó chính là Thần Sắt.